تفسیر مجمع البیان (ایه 135 سوره آل عمران)
«والّذين اذا فعلوا فاحشةً او ظلموا انفسهم ذكروااللّه»
و كسانى كه چون كار زشتى انجام دهند يا به خويشتن ستم روا دارند، به ياد خدا مى افتند و او را با همه وجود ياد مى كنند.
مقصود از «به ياد خدا افتادن» اين است كه كيفر دردناك خدا و آتش شعله ورى را كه پروردگار براى تبهكاران برافروخته است، بياد آورند؛ از گناه دست بشويند و به زشتى نزديك نشوند.
فاستغفروا لذنوبهم»
و براى گناهانشان،از خداوند آمرزش مى خواهند.
منظور اين است كه آنان پس از به فراموشى سپردن خدا و ارتكاب گناه، به خود آيند. پس، آفريدگار هستى اين گروه از انسانها را مى ستايد؛ چرا كه آنان بعد از گمراهى، به راه درست مى گرايند. و جمعى برآنند كه آنان مى گويند: بارخدايا! گناهان ما را بيامرز كه ما توبه كننده و پشيمانيم و ديگر گرد گناه نمى گرديم.
«و من يغفرالذّنوب الّا اللّه»
و جز خدا، چه كسى گناهان را مى بخشايد؟
اين جمله از آيه شريفه، نهايت لطف و بخشايش خدا را نشانگر است؛ و مقصود از آن، ترغيب گناهكاران به توبه و بازگشت به سوى خدا و طلب آمرزش و ايجاد حسن ظن در لغزشكاران و برانگيختن اميد و نويد در آنان است.
در اين بيان، خدا به بندگانى كه مرتكب گناه شده اند، مى گويد: از خدايتان پوزش بخواهيد و طلب آمرزش كنيد و جز او چه كسى مى تواند گناهايتان ببخشيد؟
تفاوت بخشش و آمرزش پروردگار با برخى بندگان شايسته و برزگمنش خود اين است كه آنان نيز از لغزشهاى همنوعان خود مى گذرند، امّا گناهانى كه درخور كيفر است، تنها بايد از سوى پروردگار بخشوده شود و اوست كه گناهان كبيره را - كه لغزشهاى ما دربرابر آنها ناچيز است - عفو مى كند.
«ولم يصرّوا على مافعلوا و هم يعلمون»
و بر آنچه مرتكب شده اند، دانسته پافشارى نمى كنند.
به عقيده گروهى از مفسّران، منظور از اصرار نورزيدن بر گناه اين است كه بعد از ارتكاب گناه توبه كنند و آمرزش بخواهند. امّا بايد دانست كه مفهوم حقيقى توبه، فقط طلب آمرزش نيست، بلكه بايد همراه با ترك گناه و تحوّل مطلوب اخلاقى و عملى باشد؛ چرا كه پيامبر گرامى فرمود: هيچ گناهى در صورت تكرار و پافشارى بر آن، ديگر گناه كوچك يا صغيره نيست، همانگونه كه هيچ گناهى هم اگر توبه واقعى از پى آن آيد و گناهكار از آفريدگار هستى آمرزش بخواهد و راه و رسم خويش را اصلاح كند، ديگر گناه كبيره نخواهد بود و مورد عفو قرار مى گيرد. «ابن عبّاس» در تفسير خود مى گويد: پافشارى بر گناه اين است كه انسان به ارتكاب گناه عادت كند و بتدريج توبه و آمرزش خواهى از خدا را به فراموشى سپارد.