کمردرد و ورزش !
انسان اشرف مخلوقات است و به همین دلیل هیکل و اسکلت او در عین پیچیدگی، ظرافت خاص و ساختار بسیار دقیقی دارد و هرگونه تغییر غیرطبیعی یا فشار نامناسبی که بر این ساختار دقیق وارد شود، مشکلات فراوانی به دنبال خواهد داشت.
ستون فقرات و نخاع شوکی که در میان آن قرار دارد، از مهمترین قسمتهای بدن بوده و در عین حال به دلیل شکل خاص بدن انسان و فعالیتهای وی، در معرض بیشترین فشارها قرار دارد.
از این رو بیشتر افراد در آغاز دهه سوم زندگی از درد و ضایعات مختلف در این ناحیه شکایت میکنند. تقریباً تمام افراد در طول زندگی خود دچار کمردرد میشوند. خوشبختانه اکثر کمردردها ظرف چند روز بهبود مییابند، ولی برخی مواقع مدت بیشتری طول میکشد.
کمردرد حاد به کمردردی میگویند که ظرف چند روز تا چند هفته بهبود مییابد. کمردرد مزمن کمردردی است که بیش از سه ماه طول بکشد. تجربه ثابت کرده است که علت بیشتر ضایعات و ناراحتیهای کمر، عدم رعایت وضعیتهای صحیح بدن در فعالیتهای مختلف و وارد آمدن فشار بیش از حد تحمل به مهرههای ستون فقرات و همچنین ضعف عضلانی است؛ لذا با رعایت بهداشت کار و تصحیح وضعیتهای مختلف بدن در فعالیتهای روزمره و تقویت عضلات ضعیف ستون فقرات، از بروز اکثر این مشکلات پیشگیری خواهد شد.
علل کمردرد
اختلال دیسک بین مهرهای: دیسکهای بین مهرهای، خصوصاً در ناحیه کمر همیشه تحت فشار هستند. این فشار سبب میشود که به تدریج آب دیسک کم و ترکهایی در آن ایجاد شود. این ترکها میتوانند موجب ایجاد کمردردی شوند که حداکثر تا زانو منتشر میشود و معمولاً همراه با خوابرفتگی پاها نیست. درد سیاتیک آرتروزستون فقرات ، تنگی کانال نخاع ، اختلال در مفاصل کوچک ستون فقرات ، رگ به رگشدگی پوکی استخوان ، فیبرومیالژی ، سایرموارد مانند عفونتها، بیماریهای التهابی (مثل روماتیسم) یا تومورها نیز میتوانند باعث کمردرد شوند.
تشخیص علت کمردرد
معمولاً شرح حال و معاینه دقیق میتواند علل خوشخیم و بدخیم کمردرد را از یکدیگر جدا کند. در یک ویزیت استاندارد، پزشک از بیمار خود اطلاعاتی در مورد شروع درد، محل درد، شدت درد، علائم دیگر همراه با درد، علل تشدید و تخفیف درد و سابقه بیماریهای قبلی کسب میکند. روشهای تشخیص ذیل به پزشک کمک میکند.
رادیولوژی ساده ، دیسکوگرافی ، میلوگرافی ، توموگرافی کامپیوتری ، تصویربرداری با تشدید مغناطیسی ، بررسیهای الکترودیاگنوستیک (نوار عصب و عضله) ، اسکن هستهای ، اولتراسونوگرافی
در قرون اخیر اگرچه بشر توانسته با پیشرفت علوم بر بسیاری از بیماریهای عفونی فائق آید، اما تغییر شیوه زندگی و صنعتی شدن جوامع و در پی آن تبدیل کارهای بدنی به کارهای فکری و اداری، افزایش ساعات کار، وضعیت فیزیکی نامناسب بدن در حین کار، رژیم غذایی نادرست، عدم استراحت کافی، افزایش استرسهای روحی، بیماریهای قلبی عروقی، روماتیسم، تصادفات و … نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
در بین این بیماریها، مشکلات ستون فقرات، بهخصوص کمردرد، در بالاترین حد است که علت اصلی آن تغییر شیوه زندگی از تحرک و فعالیت به سمت کمتحرکی و پشت میزنشینی و عدم تطابق صحیح وضعیت بدن با این نوع زندگی است.
در بررسی آماری، شیوع کل دردهای ناحیه کمر حدود ۸۰ درصد گزارش شده؛ یعنی ۸۰ درصد مردم جهان حداقل یک بار کمردرد را تجربه کردهاند که در جوامع صنعتی اولین تظاهرات آن از حدود۳۰ سالگی آغاز میشود و روند تخریبی سریعتری نیز دارد. این آمار بسیار بالا ضرورت شناخت وضعیتهای مناسب را در زندگی امروزی نشان میدهد.
عوامل بروز کمردرد (کمردردهای مکانیکی)
شرایطی که در اثر و یا به واسطه یک عامل مکانیکی مانند ضربه، حرکات فیزیکی نامناسب، کم بودن قوام عضلات یا فشار بیش از حد به ناحیه ستون فقرات کمری و در اثر بد قرار گرفتن وضع بدن در حالت نشسته و ایستاده به کمر تحمیل میشود، علت ۹۰ درصد کمردردهاست که به راحتی هم قابل پیشگیری هستند.
۱- قرار گرفتن در وضعیتهای نامناسب:
وضعیت نامناسب ایستادن: قرار گرفتن در وضعیت نامناسب هنگام ایستادن، سبب افزایش یا کاهش قوسهای ستون فقرات یا انحراف جانبی آنها میشود که در هر صورت منجر به کمردردهای شدید میگردد.
وضعیت ایستا: وضعیت ایستا و بدون تحرک، بهخصوص وقتی که نامتقارن و کج باشد، برای ستون فقرات بسیار مضر است. این حالت در کار با ماشینآلات که نیاز به قرار گرفتن در یک وضعیت ثابت و نامتقارن به مدت طولانی دارد، بسیار اتفاق میافتد و اگر اصلاح نگردد، میتواند باعث درد قابل توجهی در ناحیه کمر شود. افرادی که با کامپیوتر کار میکنند، به طور مداوم در یک وضعیت ایستا قرار دارند؛ به طوری که سر خم شده، دستها روی صفحه کلید قرار گرفته و تنها انگشتان حرکت میکنند. این حالت با فشار بر نواحی شانهای و انقباض ممتد عضلات گرد و کتف همراه است و اغلب این افراد از درد شانههای خود شکایت دارند. در صورتی که صفحه کلید در سمت چپ و صفحه کامپیوتر در سمت راست کاربر قرار گیرد، به طوری که مجبور باشد در روز مدام سرش را حرکت دهد و یا اگر صفحه کلید بالاتر یا پایینتر از ارتفاع استاندارد خود قرار گیرد، فشار مکانیکی وارد بر ستون فقرات بیشتر شده و آسیب بیشتری به آن وارد میآید. وضعیت نامناسب نشستن، خم شدنهای طولانی از ناحیه کمر، چمباتمه زدن به مدت طولانی، خم و راست شدن مکرر نیز از دلایل دیگر است.
۲- کاهش تحرک
کاهش تحرک میتواند نتیجه عدم استفاده یا عدم بهبودی کامل عضو بعد از آسیب دیدن باشد.
کاهش دامنه طبیعی حرکات ستون فقرات و عدم استفاده فعالانه از این عضو، منجر به سفتی و کاهش خاصیت ارتجاعی آن شده و از طرفی باعث آتروفی (لاغر شدن) عضلات نگهدارنده ستون فقرات میشود. بدین ترتیب، عضلات ضعیف و لاغر، قدرت حمایت از ستون فقرات کمری را در شرایط مورد نیاز (مثل بلند کردن جسم سنگین از روی زمین) ندارند و باعث بروز کمردرد میشوند. این وضعیت با ورزش فعال در کل دامنه حرکتی ستون فقرات، فیزیوتراپی و تقویت عضلات نگهدارنده قابل جبران است.
۳- عدم بهبودی کامل
عدم بهبودی کامل (مثلاً بعد از یک حمله کمردرد ناشی از اسپاسم عضلانی که منجر به کاهش گودی کمر شده) میتواند باعث کاهش تحرک ستون فقرات شود. در این مورد بهترین درمان، انجام تمرینات ورزشی به طور فعالانه و تحت نظر یک فیزیوتراپیست جهت اصلاح گودی کمر و بازگشت به وضعیت طبیعی است.
۴- استرس ناشی از کار
نیرو و ارتعاش: نیرو و ارتعاش تولیدشده به وسیله ابزار مختلف، از طریق دستها یا اندام دیگر به بدن منتقل شده و باعث فشارهای غیرمعمول، بهخصوص در اطراف گردن و شانهها میشود. برای مثال، کار با دریلهای بادی، چکش زدن مداوم، پوشیدن دستکشهای سنگین یا رانندگی طولانی، مخصوصاً با وسایل نقلیه سنگین (از قبیل تراکتورها)، یک نیروی ارتعاشی قوی به بدن منتقل میکند که با افزایش فشار عمودی به دیسکهای بین مهرهای به آنها آسیب رسانده و موجب بروز کمردرد میشود.
توالی و تداوم کار: کار سنگین و مداوم در یک وضعیت ثابت، برای ستون فقرات بسیار مضر است. بهخصوص در مشاغل صنعتی که نیروی زیادی برای انجام کار صرف میشود، بهتر است زمانی هرچند کوتاه به استراحت جهت تجدید قوا اختصاص یابد تا از آسیبهای ناشی از کار سنگین بر ستون فقرات کاسته شود.
۵
- چاقی
وزن زیاد مشکل شایعی است که گریبانگیر برخی افراد جامعه است. صرف نظر از شکل ظاهری که یک مقوله شخصی است، عوارض ناشی از چاقی، مانند فشار روی قلب، تمایل به افزایش فشار خون، آسیب به ستون فقرات (بهخصوص ناحیه کمر) و… قابل توجه میباشد. آسیب ناشی از چاقی بر ستون فقرات کمری، بلافاصله قابل تشخیص نیست؛ بهخصوص اینکه درد ناشی از آن بیشتر در ناحیه لگن و زانوها احساس میشود. شایعترین شکل آسیب به صورت افزایش گودی کمر در اثر حجم زیاد شکم و آویزان بودن آن است. این حالت به مرور سبب پیدایش کمردردهای شدید و مزمن میشود که در حاملگی نیز شایع است. باید توجه داشت، مدتی پس از ختم حاملگی، ستون فقرات به شکل طبیعی خود بازمیگردد، اما در مورد چاقی مزمن اینطور نیست. کاهش تحرک، نتیجه قطعی چاقی است؛ بهطوری که افزایش حجم بافت نرم موجب قطع حرکات مفصلی در انتهای دامنه طبیعی حرکتشان میشود. فراموش نکنید که افراد چاق بیشتر از بقیه به آرتروز مهرههای کمری مبتلا میگردند؛ بنابراین در این افراد کاهش وزن، اولین و مهمترین اقدام در درمان کمردرد است.
امید صالحیان کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش