قسمتی از ابتدای کتاب تئوری موسیقی نوشته کمال پورتراب
فرکانس(بسامد)
سیم یک ساز را تصور کنید در حالت اولیه ثابت و بدون حرکت باشد. با اولین ضربه ای که به آن وارد کنیم به حرکت می افتد. سیم در بالا و پایین نقطه ی اولیه اش به حرکت ارتعاشی در می آید و تولید صدا می کند. در فیزیک به تعداد این ارتعاشات (حرکتهای رفت و برگشتی) در واحد زمانی مشخص فرکانس یا بسامد می گویند. ما واحد زمانی را یک ثانیه فرض می کنیم. در اینصورت خواهیم داشت:
به تعداد ارتعاشات یک جسم در یک ثانیه فرکانس یا بسامد می گویند.
واحد بسامد (فرکانس) هرتز (Hertz) می باشد و با نشانه Hz نشان داده می شود. به این ترتیب اگر یک سیم (یا هر جسم مرتعشی) در یک ثانیه 200 بار نوسان کند می گوییم: بسامد (فرکانس) آن 200 Hz است.
هر چقدر بسامد صدا بیشتر باشد صدا ریزتر است و هر چه بسامد کمتر باشد صدا بم تر است در واقع هر چقدر تعداد ارتعاشات یک جسم در ثانیه بیشتر باشد صدا زیرتر و هر چقدر ارتعاشات یک جسم در ثانیه کمتر باشد صدا بم تر است(در بخش ارتفاع با این موضوع بیشتر آشنا می شویم)
پهنه ی شنوایی انسان
گوش هیچ موجودی قادر به شنیدن همه صداها (از بم ترین صدا تا زیرترین صدا) نمی باشد. در واقع هر موجودی محدوده ی شنوایی خاصی برای خودش دارد. انسان نیز همینطور است. انسانها قادر نیستند صداهای بم تر از 20 هرتز و زیرتر از 20000 هرتز را بشنوند. البته این پهنه شنوایی تقریبی است و بسته به سن و نژاد افراد متفاوت است.
صداهای غیر موسیقیایی
همه ی صداهایی که اصوات موسیقیایی نیستند را صداهای غیر موسیقیایی می نامیم. برای نمونه سرو صدای خیابانها و صدای لوازم خانگی در حال کار مانند: جاروبرقی، ماشین لباس شویی، کولر و ... همگی نمونه هایی از صداهای غیر موسیقیایی هستند اصطلاحا به صدا های غیر موسیقیایی نوفه می گویند. نوفه ها اغلب ناخواسته تولید می شوند و خصلت تصادفی دارند.
شاید این سوال پیش بیاید که چگونه بین نوفه و صداهای موسیقیایی تفاوت قائل می شویم؟
در جواب می توان گفت که برخلاف صداهای موسیقیایی صداهای نوفه فرکانس مشخصی ندارند و نمی شود فرکانس آنها را محاسبه کرد.
صداهای موسیقیایی
صداهای موسیقیایی برخلاف نوفه ها معمولا به صورت آگاهانه تولید می شوند. فرکانس مشخص و معینی دارند و همین ویژگی فیزیکی دلیل مطبوع بودن صداهای موسیقیایی در مقایسه با نوفه هاست.
البته توجه داشته باشید که به هیچ وجه نوفه ها به صورت مطلق نامطبوع نیستند در واقع می توان گفت صداهای موسیقیایی از نوفه ها مطبوع تر هستند. ما در تئوری موسیقی به صداهای موسیقیایی می پردازیم زیرا از هر لحاظ قابل ارزیابی و آگاهانه تولید می شود. این موضوع که ما در تئوری موسیقی به صداهای غیر موسیقیایی نمی پردازیم دلیل بر این نمی باشد که این صداها توسط یک موسیقی دان استفاده نمی شود و در موسیقی تاثیر ندارند در واقع به این خاطر به این صداها نمی پردازیم که این صداها مشخصه های معینی ندارند.
مثلا همه ما در یک قطعه موسیقی صدای بارای و یا امواج دریا(که نوفه محسوب می شوند) را شنیده این یا در یک سمفونی معروف کلاسیک که در آن از صدای توپ جنگی (که نوفه محسوب می شود) استفاده شده است.
چهار مشخصه اصلی صداهای موسیقیایی
صداهای موسیقیایی دارای 4 مشخصه اصلی در تئوری موسیقی هستند در واقع هر صدای موسیقیایی دارای این مشخصه ها می باشد که ما با آنها آشنا می شویم.
به دلیل اینکه هرکدام از این مشخصه ها دارای چند اسم هستند سعی می کنیم آنها را به طور کامل برای شما بارگو کنیم تا اگر در جایی به این اسم ها و یا اصطلاحات مربوط به این ها برخوردید معنی آن را متوجه شوید.
1- ارتفاع - نامهای دیگر : نواک - زیرایی - زیر و بمی - بالا و پایین - زیاد و کم.
2- دیرند - نامهای دیگر : کشش - زمان - مدت.
3- شدت - نامهای دیگر : قدرت - قوی و ضعیف - بلند و کوتاه.
4- رنگ - نامهای دیگر : جنس - طنین - شخصیت.