کانون

و اگر خدا بنده ای را کمک نمود که بر نفس خود غالب آمد، و اورا بعیوب نفس و آفات عملش آگاه نمود و راههای نفوذ شیطان را در وجود او باو نمایاند چنین کسی بجای عیب جوئی از دیگران بخود مشغول می شود و تا آنجا پیش میرود که خود را از سوء رفتار و کردار از همه بدتر می بیند و هر که را غیر خود ببیند متفی تر و بهتر از خود میپندارد و این حال بهترین حالات بنده است بلکه در بعضی اخبار آمده که این صفت آخرین مرتبه از صفات حسنه و تمام امر است، و اگر تصور این مطلب برایت مشکل باشد که چگونه ممکن است که مؤمن همۀ مردم را از خود بهتر بداند در حالیکه در بین مردم فسّاق و نابکارانی هستند که از انجام هر گناه کبیره ای علنا روی گردان نبوده و بهر معصیتی دست میزنند و مسلما او از آنها متقی تر خواهد بود و این امر احتمالش هم دشوار است تا چه رسد بقطع و یقین؟

می گویم تصور این حقیقت پس از تأمل در حال کسانی که خوف و عشق و شوق بر دلهای آنان غالب آمده بگونه ای که قلب آنها را مالک گشته و بر درون و سر آنها تسلط یافته و آثارش در اعضاء و حواس آنها آشکار گشثه است برایت میسر خواهد شد، زیرا چنین اقرادی را میبینی که بخلاف حس حکم میکنند، آیا آن مثل معروف را نشنیده ای که «مار گزیده از ریسمان سفید و سیاه هم می ترسد» با اینکه یقین دارد که ریسمان نمی تواند ضرری بکسی بزند، و آیا شرح حال کسانی که شوق و محبت بر آنها غالب آمده نشنیده ای که چه بسا با آتش بدن آنها سوزانیده می شود و آنها بخاطر غلبۀ لذت وصال احساس درد و رنج نمی کنند، مؤمن هم آنگاه که عظمت مولایش بر او تجلی کند و مراتب عطوفت و مهربانی و عنایت حضرت حق تعالی بر او معلوم گردد و از طرف دیگر جنایات و گناهان خود را نسبت باین خدای بزرگ و مهربان در نظر آورد و از حکم عدل، و جلال او اندکی آگاه شود، خوف بر عقل او غلبه کند و در دلش اثر گذارد و بر حواس او غالب آید و در نتیجه او باین میرسد که با گناه و معصیتی که او دارد ممکن نیست که در عالم مثل او یافت شود، و گاهی بر اثر حیاء و شرمساری از اعمال خود، از این هم فراتر میرود، و اگر علاوه بر خوف و شرمساری، شوق و محبت هم بر او غالب شود از دو مرحلۀ پیشین اثرش بیشتر خواهد بود، تا آنجا که کارش بجائی میرسد که بر خلاف حس حکم میکند و مردم چنین می پندارند که عقلش زایل گشته در حالیکه چنین نیست، بلکه چنین افرادی از مشاهدۀ عظمت ذات اقدس حق بیمار گشته اند، و شدت سلطان و عقل آنها را برده است، آنان را بیمار می پندارند در حالیکه آنها را مرضی نیست بلکه از اولیاء خدا هستند که چز خدا فکر و ذکری ندارند و جز ذات اقدس او بچیز دیگر نمی پردازند و همّ و مقصودی جز رضای محبوبشان برای آنها نیست و بچیزی از دنیا و آخرت بجز او اعتنائی ندارند.

آن کس که تورا شناخت جان را چه کند؟
 فرزند و عیال و خانمان را چه کند؟
دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی
دیوانۀ تو هر دو جهان را چه کند؟

می گویم ای دریغ و آه از آنچه ما در آن هستیم و انا للّه و انا إلیه- راجعون از غفلت و غروری که ما را در این دنیا فرا گرفته و تاسف و حسرتی که در آخرت نصیب ما خواهد شد، این مصیبتی است بس بزرگ که عقابی سخت در پی دارد.

خلاصۀ کلام در این باب اینکه اگر پذیرفتیم که آخرین مقصد و مقصود در راه بندگی پروردگار اینست که بنده از جمیع ما سوی اللّه بریده و فقط بخدا مشغول باشد، اگر بنده ای را قدرت بر این کار نبود باید سعی کند که هر چه بیشتر خود را باین هدف نزدیکتر سازد و در سایر اموری که متعلق باوست که از آن جمله پوشیدن لباس است، جز راهی که مناسب با این هدف است اختیار نکند، چون احوال ساکنین این راه و زمانها و مکانها برای همه یکسان نیست و سخن جامع در این زمینه همان است که امام علیه السّلام در ابتدای کلام خود بدان اشاره نمود و تفصیلش همان که در چملۀ آخر بیان قرمود و آن کس را که دلی باشد و گوش فرا دهد همین کفایت باشد.

مستحب است که کسیکه میخواهد لباسی بپوشد یا از تن در آورد بسم اللّه بگوید و در موقع پوشیدن ابتدا از سمت راست شروع کند حتی در کفش بپا نمودن، و هنگام بیرون آوردن لباس از سمت چپ شروع نماید، و هنگام پوشیدن لباس بگوید:

وَ لٰا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبٰاطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ. (ترجمه: در حالی که میدانید و آگاهی دارید، حق را با باطل نپوشانید و حق را کتمان مکنید؛ سوره ی بقره)

و بگوید:

الّلهمّ البسنی لباس التّقوی و جنّبنی الرّدی (ترجمه: خدایا! لباس تقوایم بپوشان و از بدی دورم بدار.)

و پس از پوشیدن لباس بگوید:

الحمد للّه الّذی کسانی ما اواری به عورتی و اتجمل فی النّاس (ستایش خدایی راست که مرا به آنچه که با آن عورتم را پنهان میکنم و در بین مردم زینت میکنم، پوشانید.)

در کافی از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده که فرمود کسیکه خدا جامۀ نوی باو می پوشاند میبایست وضو بگیرد و دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت فاتحه الکتاب و آیه الکرسی و سورۀ توحید و قدر قرائت کند سپس خدا را حمد کند که عورتش را پوشانید و در میان مردم او را زینت داد، و بسیار لا حول و لا قوه الا باللّه بگوید تا در آن لباس خدا را معصیت نکند. و از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود اگر کسی سی و دو بار سورۀ قدر را بر ظرف آبی قرائت کند و هر گاه جامۀ نوی بتن نمود از آن آب بر آن بپاشد مادامیکه نخی از آن جامه باقی باشد او از حیث رزق در وسعت خواهد بود. و شیخ روایت نموده که پس از پوشیدن لباس نو در مسجد رفته دو رکعت نماز بگذارد و بگوید:

الحمد للّه الّذی رزقنی فی الرّیاش ما اتجمّل به فی النّاس.

و در این زمینه روایات دیگری هم هست.

همانگونه که در گذشته بیان داشتیم مسئلۀ لباس از حیث نوی و کهنگی، مثل سایر اساس خانه و مأکل و مسکن نیست اما آنچه که از سخنان پیشوایان دینی در این زمینه استفاده می شود اینست که در این مورد هم بقدر وسع و طاقت فروتنی نماید و از زیاده روی بپرهیزد، اخباریکه در مورد گرسنگی و تواضع برای خدا، و ترک لذائذ و غذاهای رنگارنگ و مذمت بناء خانه بیش از حد و ضرورت و حرمت ساختن خانه برای فخر نمودن بر دیگران، و ترک مشرف ساختن خانه بر خانۀ همسایگان و مذمت زیبا نمودن ظاهر ساختمان، و بلند ساختن بناء آن و مذمت تکاثر و فزون- طلبی در امور دنیائی رسیده بسیار و بیش از حد تواتر است و آن کس که بمسئلۀ تجمل در اسباب و اثاثیۀ منزل گرفتار شود و در این وادی قدم بردارد شیطان او راخیلی زود بدامی گرفتار سازد که نجاتی برای او نخواهد بود چون تجمل در زندگی از اموری است که حد و نهایتی برایش متصور نیست، زیرا برای هر روز جمال و زیبائی مخصوص بآن روز است و آنچه از اسباب و اثاثیه و دیگرامور که دیروز زیبا می نمود برای امروز کافی نخواهد بود و رنگ کهنگی بخود خواهد گرفت و قدرت حب جاه که منشأ این امور است برای هر روز زیاده از روز پیش می طلبد و هل من مزید می گوید، و آنانکه در این راه مصر باشند از وجوه مختلفی هلاکت و نابودی کشیده می‌شوند که ساده ترین آنها غفلت از یاد خدا است و لذا می بینی که اکثر آیات قرآن در مذمت دنیا و اشتغال بآن و تحریض و ترغیب بزهد و کناره گیری از دنیا و رغبت در امر آخرت است و برای مؤمن در این زمینه همان آیۀ شریفه کافی است که می فرماید:

مَنْ کٰانَ یُرِیدُ الْحَیٰاهَ الدُّنْیٰا وَ زِینَتَهٰا نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمٰالَهُمْ فِیهٰا وَ هُمْ فِیهٰا لٰا یُبْخَسُونَ أُولٰئِکَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ إِلَّا النّٰارُ وَ حَبِطَ مٰا صَنَعُوا فِیهٰا وَ بٰاطِلٌ مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ (هود 16- 15)

 ترجمه: آنانکه خواهان زندگانی این دنیا و زیور آنند تمام مزد اعمالشان را در این جهان به آنها وا گذاریم، و اعمال آنها در این دنیا کم بها داده نشود. اینانند که در آخرت پاداشی جز آتش برایشان نیست و آنچه در این دنیا کرده اند تباه و آنچه انجام داده اند باطل و نیست می شود.

بدان که اوقات هم مثل مکانها و سایر موجودات، سعد و نحس، و شریف و غیر شریف دارد و برای هر وقتی از اوقات حکمی مخصوص بآن هست که در آنچه از افعال و کردار که در آن وقت انجام گیرد و بلکه موجوداتی که در آن وقت یافت شود، بمناسبات ذاتی حقیقی که از انطباق عوالم شناخته می شود و مناسبات عرضی اعتباری که از علم بحوادث زمانی و حکم تأثیر مجاورت بدست می آید اثر آن حکم ظاهر می شود که جز خدای دانا به آشکار و نهان یا آن کس را که او برای علم باین حقایق بپسندد که رسولان و اولیاء او باشند دیگری را بدان دست رسی نیست، بهر حال در شرایع الهی برای هر وقتی از اوقات حکم و یا احکامی بیان شده بخصوص در شریعت بیامبر ما حضرت خاتم النبیین صلّی اللّه علیه و آله که برای سال و ماه و روز و شب و ساعت، برای هر یک از این ها احکام و وظایفی مفصل بیان شده است.

و اخبار زیادی در این زمینه رسیده که روز قیامت، اوقات و ازمنه بصورت اعیان، بلکه بصورت انسان بصحنۀ قیامت آورده می شوند و هم چنین سایر اعراض دیگر، و این مطلبی است که عقلهای ضعیف توانائی درک آن را ندارد ولی مؤمن میبایست که امتال این حقایق را منکر نشود بلکه بگوید آنها بآنچه گفته اند داناتر بوده اند و از خداوند بخواهد که معرفت این حقایق را نصیب او گرداند. و اما تصویر امکان این اخبار از آنچه ما در گذشته بیان داشتیم بدست می آید، در بحث های سابق گفتیم که برای هر موجودی در هر عالمی صورتی متناسب با آن عالم هست و گواه ما بر این مطلب رؤیاهای صادقه ای است که تعبیر می شود، مثلا کسیکه در خواب می بیند در و گوهر بگردن خوک می آویزد، معبر باو می گوید که تو حکمت را به فاسق می آموزی، و یا آن کس که در خواب دید که دهانها و فروج مردم را مهر میزند تعبیرش این بود که تو در ماه رمضان قبل از طلوع فجر اذان می گوئی، و مطلب هم، همان بود از این امر دانسته می شود که صورت حکمت در عالم خواب که از عوالم مثالی است صورت دُر در این عالم است هم چنین اذان بل از وقت در آن عالم بصورث مهر است، و بقیۀ موارد هم همینگونه.

و خلاصۀ کلام در این زمینه اینکه برای هر معنائی در هر عالمی بحسب آن عالم، صورت و قالبی است، و برای آن به واسطۀ اختلاف عوالم، آثار مختلفه ای خواهد بود و لذا این عالم بخاطر اینکه عالم طبیعت تاریک و محدود و مرده است، حقایق هم در این عالم به این صورتهائی است که می بینیم و آثارش همان است که به عیان مشاهده میکنیم، و باز در عالم مثال که از ماده بدور است همین حقایق بدون اینکه مصور و مقدر بمادۀ طبیعی باشد وجود دارد و آثارش غیر از آثاری است که در این عالم مادی برای آن بوده است و لذا می بینی که انسان در خواب می پرد و از دیوار میگذرد.

و اما عالم عقلی بخاطر اینکه آن عالم سراسر حیات و زندگی است همۀ حقایق در آن عالم دارای حیات و شعور خواهد بود و لذا در اخبار رسیده که در بهشت هر گاه مؤمنی بر تختی نشیند آن تخت شادمان گشته و از شدت سرور و خوشحالی بحرکت در می آید، و لذا نباید آن عوالم عالیه را با میزان این عالم سنجید و امکان وجودش را بعید شمرد یکی از صاحبان کشف و شهود گفته است آنچه در روایات رسیده گر چه بحکم شرایط این عالم مجاز می نماید ولی در عالم مثال همۀ آن حقایق موجود میباشد و ما آن را بالعیان با همان صورتیکه در روایات آمده مشاهده نمودیم و بعضی از خواص برای عالم مثال مطالبی بیان داشته اند که برای اکثر مردم قابل قبول نیست، اینان برای گفته های خود از اخبار و روایاتیکه در حالات کاملین و صفات آنها رسیده استشهاد نموده اند از جمله این فرمایش معصوم که می فرماید: کلنا محمد. همۀ ما محمد هستیم و یاکلنا واحد. همۀ ما یکی هستیم، یا آن روایت که می گوید بعضی از نهرهای بهشتی مشروباتی دارد که طعم هر مطعوم و مشروبی در آن هست، اینان می گویند این بدان خاطر است که هر موجودی از موجودات آن عالم در بردارندۀ همۀ خصوصیات موجودات دیگر آن عالم نیز هست، و لذا انسان در هر لحظه ای جمیع لذاتی که در همۀ موجودات آن عالم وجود دارد با طعم مخصوص، و لذت خاص آنها، در هر یک از آن موجودات مییابد بدون اینکه خصوصیتی از یکی از آنها از بین برود، و مطالب بسیاری دیگر که در این زمینه گفته اند و ما نمی توانیم گفتۀ آنها را رد کنیم و لذا آنها را در دایرۀ ممکنات قرار میدهیم، بلکه با تقریبات و تشبیهات ذوقی و اشارات و تلویحات نقلی در صدد باور آنها هستیم تا اینکه ذات اقدس حق به فضل و کرمش شناخت بالعیان آنها را روزی ما گرداند.

و بالجمله برعاقل آنگاه که دریافت که اوقات و ازمنه هر یک احکام و اشاراتی مخصوص بخود دارد و مدت عمرش بمنزلۀ سرمایه ای بس گرانبها است بگونه ای که با هر نفس آن می تواند منافع عظیم و ممالک فراوان بلکه سلطنتی الهی برای خود فراهم کند واجب است که از اتلاف وقت بدون کسب فایده ای بشدت بخل ورزد و از اینکه بجای این همه سود عمر خود راوسیله ای برای کسب شقاوت دائمی‌و خلود در عذاب الهی گرداند بشدت بر حذر باشد.