کانون

شکر قلبی آن است که نعمت های خدا را بشناسیم و باور کنیم همهالطاف از اوست و غیر او واسطه ای بیش نیستند و بهخاطر سختی ها و حوادث تلخ دست از او برنداریم. حضرت زینب(س) که آن همه مصیبت دید، در سخن خود به حکومت بنی امیه فرمود:"ما رأیتُ الّا جمیلا"، من جز زیبایی ندیدم.
آری در سفره هستی، همه آفریده ها در جای خود زیباست گرچه ما زیبایی آنرا درک نکنیم. چنانچه افراد بزرگ که به سفره ای نگاه می کنند، مربا و شیرینی را زیبا می بینند و هم ترشی و فلفل و پیاز را، گرچه همین سفره را اگر نزد کودکی پهن کنیم، شیرینی را زیبا، ولی ترشی و فلفل و پیاز را بد می پندارد.
شکر زبانی آن است که با گفتن جملاتی از قبیل:"الحمد لله ربّّ العالمین"، خدا را شکر کنیم.
شکر عملی آن است که از نعمت های الهی آنگونه که خداوند می خواهد بهره برداری کنیم. مثلا اگر غذایی خوردیم از قدرت و انرژی آن، کار نیکی انجام دهیم، اگر قدرتی پیدا کردیم از نیازمند و ضعیفی دست گیری کنیم.

ظاهر آیه این است که پس از فسادگری و شکست بنی اسرائیل، خداوند دوباره آنان را با سرمایه و فرزندان سروسامان دهد، ولی احتمال دارد مخاطب "رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّة"، همان "عباداً لنا اولی بأس" آیه قبل باشد، یعنی به بندگان سلحشور خویش دولطف داریم: یکی تار و مار کردن متجاوزان بنی اسرائیل، و دیگری به قدرت و حکومت رساندن آن.

آنچه در حوادث تاریخی اهمیت داشته و موجب سازندگی می شود، عبرت ها و درس های آن است، نه جزئیات و حوادث.
ماجرای تارومار شدن مستکبران یهود به دست بندگان مؤمن خدا که در دو آیه اخیر بیان شده، برای این است که بگوید: استکبار و کفر، بی پاسخ نیست. چون همین هدف کلی و تربیتی مقصود بوده است، لذا آیه به ذکر جزئیات درگیری و نفرات و سلاح نپرداخته است، مثل داستان حضرت یوسف(ع) که چون هدف تربیتی و عفاف آموزی، خیلی از جزئیات داستان، حتی نام زلیخا نیز مطرح نشده است.

گرچه بعضی از تفاسیر، استکبار و فساد یهود و قلع و قمع شدن آنان را در دو نوبت، به افرادی که در گذشته های دور، یا نزدیک نسبت داده اند و مسجد الاقصی در طول چند هزار سال، بار ها شاهد حوادث و خاطرات تلخ بوده است، ولی شاید با توجه به آیات و روایات، بایدمنتظر تجاوز و استکبار گسترده اسرائیل در آینده و ریشه کن شدن آنان از سوی بندگان صالح خدا باشیم.(25)

روایات متعددی در ذیل این آیه در تفاسیر آمده است، که برخی نابودی یهودان متجاوز را قبل از قیام حضرت مهدی(ع) توسط انقلابیون مؤمن دانسته است، که شمشیر های خود را بر دوش نهاده، تا مرز شهادت پیش می روند و زمینه ساز حکومت جهانی مهدی(ع) می شوند. برخی وقوع آن را در زمان ظهور امام زمان دانسته که متجاوزان یهود، قلع و قمع خواهند شد.(26)

"حَصیر"، از "حَصر" به معنای در تنگنا و محاصره افتادن است. به فرش حصیری نیز از آن جهت حصیر می گویند که در هم بافته شده است.

در قرآن از شتابزدگی انسان و شرخواهی او بار ها سخن به میان آمده است:"و یَستعجلونک بالسیّئة قبل الحسنه"(33) یعنی از تو عذاب فوری می خواهند. در آیه ای دیگر از قول کافران می فرماید:"أمطر علینا حجارةً من السماء"(34) می گویند: خدایا اگر دین حق است، از آسمان بر ما سنگ بباران. سرچشمه این شتاب ها، جهل و عناد و تعصب است.

پیامبر اکرم(ص) فرمودند:"انّما أهلک النّاس العجلة"(35) بیشترین هلاک و تباهی انسان عجله است. بسیاری از نفرین هایی را هم که انسان علیه خود یا فرزندان می کند از همین عجله است.

شاید دلیل اینکه در قرآن معمولا کلمه شب مقدم بر روز آمده است، این باشد که تاریکی زمین از خودش است و روشنایی آن از خورشید.

کلمه "طائر" در آیه، کنایه از عمل و بهره انسان است. در گذشته با پرندگان، خوب و بد کاری را پیش بینی می کردند، سپس برای خود عمل و نتیجه آن، کلمه "طائر" بکار برده شد.

امام صادق(ع) می فرماید: انسان،اعمال خویش را در پرونده خود چنان واضح می بیند که گویی همان ساعت آن را مرتکب شده است.(40)

فخر رازی می گوید: مراد از کتاب، صفحه روح است که اعمال انسان در آن اثر می گذارد و مراد از خواندن، درک و فهم آن است.(41) در تفسیر المیزان، کتاب، به حقیقت اعمال تفسیر شده است.

در روایات بسیاری توصیه شده که انسان پیش از قیامت، به حساب کار خود رسیدگی کند."حاسبوا انفسکم قبل أن تُحاسبوا"(42) و اینگونه محاسبه ها، زمینه بیداری انسان و نبود آن نشانه غفلت اوست.
در حدیث آمده است: هر کس در دنیا از خود حساب بکشد، حسابش در آخرت آسان است. پس باید درهمین دنیا کتاب زندگی و پرونده اعمال خود را بخوانیم تا ضعف ها را جبران و از بدی ها توبه کرده و به اعمال نیک خود بیافزاییم.(43)

با توجه به آیات 25 انعام و 13 عنکبوت و روایات، پیشوایان کفر و گمراهی، علاوه بر بار گناهان خود، بار گناه پیروان خود را نیز به دوش می کشند، بدون آنکه از گناه پیروان، چیزی برداشته شود. زیرا اسباب گمراهی آنان رافراهم کرده اند.

"اَمَرنا مُترفیها" یعنی بزرگان قوم را فرمان به اطاعت می دهیم، زیرا خداوند به فسق و گناه دستور نمی دهد، بلکه به عدل و احسان فرمان می دهد. شیوه هلاک کردن خدا به این نحو است که به اطاعت دستور می دهد، مرفّهان بی درد مخالفت می کنند و افراد عادی هم از آنان پیروی می کنند، آنگاه قهر الهی بر همگان حتمی و محقق می شود، و عذاب و غضب الهی فرا می رسد.

اراده قهر خدای حکیم، بر اساس زمینه های گناه و خصلت های منفی ماست، وگرنه خدای مهربان، بی جهت اراده هلاک قومی را نمی کند. به فرموده حضرت رضا(ع)، اراده عذاب الهی در این آیه، مشروط به فسق ماست.(44)

این آیه که انقراض نسلی از بشر و آغاز نظام نوینی در زندگی بشر را بازگو می کند، نشان می دهد که زمان حضرت نوح(ع)، نقطه عطفی در تاریخ بشر بوده است. زندگی قبل از نوح(ع)، بسیار ساده و با جمعیتی محدود بوده و تاریخ پرماجرایی نداشته است و تداوم نسل بشر، با چند مؤمنی صورت گرفته که در کشتی همراه نوح(ع) بودند.

آیه، ضمن اینکه هشدار به غافلان و عبرت برای مردم است، مایه تسکین و آرامش پیامبر(ص) است، که اگر کافران از آزارشان دست برندارند، گرفتار قهر الهی خواهند شد.

پس از قوم نوح، قوم عاد، ثمود، لوط، اصحاب مدین، فرعون، هامان، قارون و اصحاب فیل هم، گرفتار قهر الهی شدند."من القرون من بعد نوح"